Έφτασε το τέλος της χημειοθεραπείας; Θα την αντικαταστήσει η ανοσοθεραπεία; Τι σημαίνει η ιλιγγιώδης ταχύτητα εμφάνισης νέων στοχευτικών παραγόντων; Τα εμβόλια τεχνολογίας mRNA θα μας δώσουν τη «μαγική σφαίρα» για τη νίκη εναντίον των πιο θανατηφόρων νεοπλασματικών νόσων; Τα νέα από τη διεθνή επιστημονική κοινότητα όσον αφορά τον καρκίνο είναι πολλά και άκρως ενθαρρυντικά. Τι όμως υπόσχονται οι νέες θεραπείες στον κάθε ασθενή και πώς οι υποσχέσεις τους μπορούν να γίνουν πράξη;
Το τέλος της χημειοθεραπείας;
Την τελευταία δεκαετία η χημειοθεραπεία χρησιμοποιείται ολοένα και λιγότερο αλλά εξακολουθεί ακόμα να διατηρεί σημαντική θέση στο οπλοστάσιό μας, κυρίως εξ αιτίας της ταχύτητας με την οποία εκδηλώνει τη δράση της. Ένας ακόμα λόγος είναι ότι συνδυάζεται ολοένα και συχνότερα με την ανοσοθεραπεία σε προγράμματα θεραπείας. Εν ολίγοις, η χημειοθεραπεία έχει χάσει αρκετό έδαφος συγκριτικά με το παρελθόν αλλά παραμένει ακόμα χρήσιμη.
Μια από τις νέες θεραπείες προς όφελος της οποίας έχει «οπισθοχωρήσει» η χημειοθεραπεία είναι η στοχεύουσα θεραπεία, που κατέχει πλέον σημαντική θέση στην θεραπευτική μας φαρέτρα. Γιατί; Γιατί έχει δώσει αποτελέσματα που κανένας Ογκολόγος δεν θα μπορούσε να φανταστεί πριν από μερικά χρόνια. Αν συνυπολογίσουμε και την ανοσοθεραπεία με τα πολύ ενθαρρυντικά της αποτελέσματα, τα συζευγμένα αντισώματα και το γεγονός ότι έχουν ξεκινήσει κλινικές δοκιμές εμβολίου κατά συγκεκριμένου τύπου καρκίνου (μελάνωμα) τότε μπορούμε πλέον να μιλάμε για μια νέα εποχή κατά του καρκίνου. Μια εποχή κατά την οποία είμαστε στην ευχάριστη θέση να κατέχουμε τόσο απτελεσματικά όπλα για να αντιμετωπίσουμε τον καρκίνο, ώστε να μπορούμε να τον θεωρούμε πλέον ως μία χρόνια νόσο όπως είναι ο διαβήτης και η υπέρταση.
Η εποχή της εξατομικευμένης θεραπείας
Η επιστημονική έρευνα τα τελευταία χρόνια έχει δείξει ότι ο καρκίνος κάθε ασθενούς είναι διαφορετικός. Ασθενείς με τον ίδιο τύπο καρκίνου και στο ίδιο στάδιο, είναι πιθανό να χρειάζονται διαφορετική θεραπεία. Αντιμετωπίζουμε πλέον τον κάθε ασθενή ξεχωριστά και όχι την ασθένεια του γενικά. Αποτέλεσμα αυτής της αντιμετώπισης είναι ότι η χημειοθεραπεία, ως πιο γενική μορφή θεραπείας, χάνει σταδιακά τη θέση της και τη σημασία της, παραχωρώντας την στην εξατομικευμένη ιατρική και θεραπεία.
Τι ακριβώς σημαίνει όμως ο όρος εξατομικευμένη ιατρική; Στην εποχή μας διαθέτουμε εργαλεία ανάλυσης του μοριακού προφίλ κάθε όγκου και κάθε ασθενούς. Μπορούμε εύκολα και με σχετικά χαμηλό κόστος να αναλύσουμε τα γονίδια κάθε ασθενούς και να προσδιορίσουμε τα υπεύθυνα για τη δημιουργία και ανάπτυξη του συγκεκριμένου όγκου που τον ταλαιπωρεί. Να ανακαλύψουμε τις ή τη βασική μετάλλαξη, αυτήν που οδηγεί την καρκινογένεση. Ανάλογα με τα αποτελέσματα που θα βρούμε θα προχωρήσουμε και σε θεραπευτικές λύσεις. Μπορεί π.χ. να διαπιστώσουμε ότι υπάρχει ήδη θεραπεία για τη συγκεκριμένη μετάλλαξη ή ότι στη θεραπεία της εμπλέκονται πολλά μόρια που είναι ήδη σε έρευνα με στόχο μια αξιόπιστη θεραπεία. σε λίγο καιρό. Αυτή η μορφή θεραπείας είναι εύκολη αλλά έχει δύο προβλήματα: το υψηλό κόστος των φαρμάκων και τη διαφορετική μορφή τοξικότητας σε σχέση με τη χημειοθεραπεία.
Η συμβολή της ανοσοθεραπείας
Σήμερα, μια θεραπεία που παλιότερα ήταν απλώς ένα όνειρο της ανθρωπότητας, έχει γίνει πραγματικότητα. Πρόκειται για θεραπεία των διαφόρων όγκων με τη βοήθεια των φυσικών δυνάμεων του ανθρώπινου οργανισμού. Αυτή η θεραπεία λέγεται ανοσοθεραπεία. Συνίσταται στη χορήγηση φαρμάκων που «ελευθερώνουν» το ανοσοποιητικό μας σύστημα προκειμένου αυτό να επιτεθεί στον καρκίνο όσες φορές χρειάζεται για να τον εξοντώσει. Πώς συμβαίνει αυτό; Ο καρκίνος χρησιμοποιεί φυσιολογικούς μηχανισμούς που καταστέλλουν την ανοσολογική απάντηση του οργανισμού μετά την πρώτη αναγνώριση και επίθεση εναντίον του, με αποτέλεσμα να μην μπορεί πλέον το ανοσοποιητικό σύστημα του ασθενούς να εξουδετερώσει τον όγκο. Τα σύγχρονα φάρμακα της ανοσοθεραπείας έχουν επιτύχει να αναγνωρίζεται ο καρκίνος και να μην μπορεί να αναστείλει την συνεχή επίθεση εναντίον του. Και, παρόλο που έχει ακόμα αρκετά προβλήματα που περιμένουν τη λύση τους, η ανοσοθεραπεία έχει επιτύχει σε πολλές περιπτώσεις το ακατόρθωτο. Έχει δώσει πίσω τις ζωές τους σε πολλούς ασθενείς με καρκίνο.
Η θεραπεία αυτή δεν είναι χωρίς παρενέργειες. Επιδρά, δυνητικά σε όλα τα όργανα, με τον τρόπο που επιδρούν τα αυτοάνοσα νοσήματα. Γενικά όμως είναι καλά ανεκτή και σε αρκετές περιπτώσεις οι ασθενείς δεν αντιλαμβάνονται καν ότι κάνουν θεραπεία. Αυτό είναι μια τεράστια πρόοδος σε σχέση με τις καταστροφικές παρενέργειες της χημειοθεραπείας των προηγουμένων δεκαετιών. Μάλιστα η συζήτηση για την ανοσοθεραπεία σήμερα αφορά πλέον το αν η ανοσοθεραπεία αξίζει να χορηγείται προεγχειρητικά σε πιο πρώιμες μορφές καρκίνου ή αμέσως μετά τη χειρουργική επέμβαση, όταν ο ασθενής είναι ελεύθερος από τη νόσο του.
Τα συζευγμένα αντισώματα
Είναι μονοκλωνικά αντισώματα που «ξεγελούν» το καρκινικό κύτταρο που τους επιτρέπει να εισχωρήσουν εντός του και να απελευθερώσουν έναν τοξικό παράγοντα θανατηφόρο για το ίδιο αλλά και για τα παρακείμενα κύτταρα. Τα αποτελέσματα είναι εντυπωσιακά ενώ η βιολογική τους τοξικότητα αποδεκτή. Πρόκειται για την ιατρική εκδοχή του Δούρειου Ίππου. Ένας βασικός προβληματισμός όσον αφορά τη γενίκευση της χρήσης τους είναι το ενδεχομένως (πολύ) υψηλό τους κόστος, λόγω της ακριβής τεχνολογίας που απαιτείται για την παραγωγή τους.
Τα εμβόλια κατά του καρκίνου
Για τουλάχιστον τρεις δεκαετίες γίνονται έρευνες πάνω στις δυνατότητες του mRNA («αγγελιαφόρο» ριβοζονουκλεϊκό οξύ), με στόχο τη δημιουργία πάσης φύσεως εμβολίων μεταξύ των οποίων και εμβολίων εναντίον του καρκίνου. Παρόλο που τα τεχνικά προβλήματα τα οποία έπρεπε να αντιμετωπιστούν ήταν πολλά, οι ερευνητές τα έλυσαν επιτυχώς και έτσι άνοιξε ο δρόμος για τη δημιουργία εμβολίων με βάση το mRNA, αρχικά εναντίον διαφόρων λοιμογόνων παραγόντων και, τώρα πια, εναντίον συγκεκριμένων μορφών καρκίνου. Ήδη έχουν ξεκινήσει οι κλινικές μελέτες όπου δοκιμάζονται τέτοιου είδους εμβόλια εναντίον του μελανώματος αλλά και άλλων συμπαγών όγκων.
Ποιο είναι σήμερα το μήνυμα της επιστήμης για τον καρκίνο;
Βρισκόμαστε σε μια εποχή εντυπωσιακών ανακαλύψεων και προόδου. Στη μάχη κατά του καρκίνου, κάθε άτομο έχει στην υπηρεσία της υγείας του τρία «όπλα», δύο γνωστά ενισχυμένα όσο ποτέ από τα μεγάλα επιστημονικά επιτεύγματα στο υπολογιστικό και το απεικονιστικό πεδίο και ένα νέο και πολλά υποσχόμενο. Ποια είναι αυτά; Είναι:
η πρωτογενής πρόληψη, που παραμένει ο Νο1 τρόπος αποτροπής για πολλές μορφές καρκίνου
η έγκαιρη διάγνωση (δευτερογενής πρόληψη), που προλαβαίνει τον καρκίνο στην αρχή του και οδηγεί πολλές φορές στην πλήρη ίασή του
οι καινοτόμες νέες εξατομικευμένες θεραπείες που, ξεπερνώντας με άλματα τα διάφορα προβλήματά τους, σώζουν ολοένα και περισσότερες ζωές.
Γράφει:
Ο ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΜΠΑΡΜΠΟΥΝΗΣ
Παθολόγος – Ογκολόγος, Διευθυντής Γ΄ Ογκολογικής Κλινικής
Metropolitan Hospital
