Στη σημερινή εποχή οι άνθρωποι καταβάλλονται συχνά από στρες λόγω των υψηλών απαιτήσεων και προσδοκιών τους. Το στρες αποτελεί μια δυσάρεστη αντίδραση του οργανισμού απέναντι σε ένα απαιτητικό ερέθισμα. Μπορεί να επηρεάσει την καρδιά μας και με ποιον τρόπο;
Στις αρχές του 20ού αιώνα ο καθηγητής φυσιολογίας του Harvard, Walter Canon, ήταν ο πρώτος που χρησιμοποίησε τον όρο «πάλη ή φυγή» (fight or flight) για να περιγράψει την αντίδραση που εκδηλώνουν τα ζώα όταν βρεθούν αντιμέτωπα με μία απειλή. Σε τέτοιες καταστάσεις ενεργοποιείται ένας μηχανισμός άμυνας με αύξηση του συμπαθητικού νευρικού συστήματος και έκκριση νευροορμονών, όπως η αδρεναλίνη, προσφέροντας δυνάμεις στο ζώο να επιτεθεί ή να τραπεί σε φυγή.
Παρομοίως και οι άνθρωποι μπορεί να βιώσουν την αντίδραση «πάλη ή φυγή» σε περιόδους συναισθηματικής φόρτισης και έντονου στρες. Καθώς το στρες μας κυριεύει, η καρδιά χτυπάει δυνατά και γρήγορα, νιώθουμε ένα αίσθημα πνιγμού και δυσφορίας, δυσκολία στην ανάσα και πόνο στο στήθος. Το στρες εν μέρει δρα προστατευτικά, μας προειδοποιεί για ενδεχόμενους κινδύνους και μας κινητοποιεί βελτιώνοντας την απόδοσή μας σε διάφορες δραστηριότητες.
Ωστόσο, δεν υπάρχει αμφιβολία ότι το άγχος όταν υπερβαίνει τα όρια και επιδρά αρνητικά στην ποιότητα ζωής του ανθρώπου, μπορεί να πυροδοτήσει μια ψυχική διαταραχή και να επιφέρει επιβλαβείς επιπτώσεις στην υγεία του και στην καρδιά του. Αυτό ισχύει τόσο σε οξείες δυσμενείς καταστάσεις (όπως φυσικές καταστροφές, τρομοκρατικές επιθέσεις, πανδημίες κ.ά.) όσο και σε καθημερινά επαναλαμβανόμενα επεισόδια άγχους, εκνευρισμού και απογοήτευσης.
Το οξύ στρες έχει πράγματι αρνητικές επιδράσεις στην καρδιά
Η πιθανότητα καρδιακού επεισοδίου και η καρδιαγγειακή θνητότητα αυξάνεται στους ανθρώπους που λαμβάνουν μια τραυματική είδηση όπως για παράδειγμα ο θάνατος ενός αγαπημένου προσώπου. Πιθανοί μηχανισμοί που συμβάλλουν σε αυτό το φαινόμενο είναι ότι το οξύ στρες αυξάνει την καρδιακή συχνότητα, την αρτηριακή πίεση και τις ανάγκες της καρδιάς σε οξυγόνο, προκαλεί αγγειοσύσπαση (δηλαδή ελαττώνεται ο εσωτερικός αυλός του αγγείου) μειώνοντας τη ροή του αίματος και προάγει τη ρήξη αθηρωματικών πλακών και τη δημιουργία θρόμβων μέσα στα αγγεία.
Σύνδρομο ραγισμένης καρδιάς
Μία σπάνια αλλά χαρακτηριστική καρδιοπάθεια που σχετίζεται με το στρες είναι η «μυοκαρδιοπάθεια Takotsubo» ή «σύνδρομο ραγισμένης καρδιάς», η οποία χαρακτηρίζεται από μείωση της δύναμης του καρδιακού μυός και εμφάνιση καρδιακής ανεπάρκειας ως επακόλουθο έντονου συναισθηματικού στρες. Η ξαφνική αύξηση και μαζική απελευθέρωση των ορμονών του στρες (αδρεναλίνη) στον οργανισμό μπορεί να οδηγήσει σε αυτή την κατάσταση.
Πέρα από οξείες καταστάσεις, μείζονα επεισόδια της ζωής που θέτουν σε δοκιμασία τις ικανότητες προσαρμογής του ατόμου (π.χ. διαζύγιο, απώλεια εργασίας, εμπλοκή σε νομικές υποθέσεις) αλλά και ελάσσονα επαναλαμβανόμενα επεισόδια εκνευρισμού και απογοήτευσης (εργασιακό άγχος, οικονομικά ή οικογενειακά προβλήματα) αυξάνουν τον κίνδυνο εμφάνισης καρδιακών επεισοδίων.
Μελέτες έχουν δείξει ότι μεταξύ υγιών ατόμων, άτομα με αγχώδεις διαταραχές έχουν μεγαλύτερη πιθανότητα να εμφανίσουν ένα καρδιακό επεισόδιο, έμφραγμα μυοκαρδίου και θάνατο από καρδιολογικά αίτια. Η χρόνια επίδραση του στρες προάγει την αθηρωματική νόσο και τη φλεγμονή των αγγείων. Επιπρόσθετα, στρεσογόνες καταστάσεις στρέφουν τους ανθρώπους στην υπερκατανάλωση ανθυγιεινών τροφών (ζάχαρη και λιπαρά), στην υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ και στο κάπνισμα, συνήθειες που προάγουν την εκδήλωση καρδιαγγειακών νοσημάτων.
Το στρες επιδεινώνει επίσης την πορεία της ήδη διαγνωσμένης στεφανιαίας νόσου. Υψηλά επίπεδα στρες σε ασθενείς που έχουν ήδη υποστεί ένα έμφραγμα μυοκαρδίου αυξάνει τον κίνδυνο υποτροπής με νέο καρδιακό επεισόδιο κατά 2,5 με 5 φορές στο μέλλον.
Η συναισθηματική φόρτιση συνδέεται επίσης και με την εμφάνιση καρδιακών αρρυθμιών. Υπάρχουν επιστημονικά δεδομένα που τεκμηριώνουν ότι συναισθήματα άγχους, φόβου και θυμού σχετίζονται με καλοήθεις αλλά και με θανατηφόρες αρρυθμίες. Η επίδραση αυτή είναι πιο έκδηλη σε άτομα με υποκείμενη καρδιοπάθεια. Το στρες πυροδοτεί καρδιακές αρρυθμίες όπως φλεβοκομβική ταχυκαρδία, έκτακτες συστολές καθώς και υπερκοιλιακές και κοιλιακές ταχυκαρδίες.
Τέλος, όταν ένα άτομο βρίσκεται σε υπερένταση, κάτω από την επίδραση ενός παράγοντα που προκαλεί στρες και φόβο, κινητοποιούνται παθολογικά αγγειοκινητικοί μηχανισμοί του κυκλοφορικού συστήματος με αποτέλεσμα την απώλεια συνείδησης ή λιποθυμία.
Συμπερασματικά το στρες μπορεί να αποτελέσει έναν πραγματικό κίνδυνο για την καρδιά μας. Ο καρδιολόγος είναι ο κατάλληλος να διερευνήσει και να αντιμετωπίσει ασθενείς με έντονο στρες και συμπτώματα που σχετίζονται με την καρδιά.
Δημήτριος Ασβεστάς
Καρδιολόγος
