Τα έθιμα του Πάσχα
Από τα δαφνόφυλλα και τα κόκκινα αβγά μέχρι τα ξεχωριστά έθιμα σε διάφορες περιοχές της Ελλάδας.
Το Πάσχα είναι η μεγαλύτερη γιορτή του χριστιανισμού, μια γιορτή με πολλούς συμβολισμούς και έθιμα με προέλευση χαμένη στο χρόνο. Από τη σημειολογία των ημερών της Μεγάλης Εβδομάδας μέχρι τα βαμμένα κόκκινα αβγά και τα έθιμα σε διάφορες περιοχές της Ελλάδας, όλα αυτά μας διηγούνται μια «ιστορία» που αξίζει να θυμηθούμε ξανά αυτές τις μέρες και να τη μεταφέρουμε στα παιδιά μας σαν έναν θρησκευτικό και λαογραφικό θησαυρό.
Η Μεγάλη Εβδομάδα
Την εβδομάδα αυτή κορυφώνεται το Θείο Δράμα και η Σαρακοστή. Η Μεγάλη Εβδομάδα συμβολίζει τα Πάθη του Χριστού και τη νίκη Του προς το θάνατο μέσα από την Ανάστασή Του. Τα παιδιά μαθαίνουν το συμβολισμό κάθε μέρας μέσα από ένα παραδοσιακό ποιηματάκι:
«Μεγάλη Δευτέρα, ο Χριστός στη μαχαίρα,
Μεγάλη Τρίτη, ο Χριστός εκρίθη,
Μεγάλη Τετάρτη, ο Χριστός εχάθη,
Μεγάλη Πέμπτη ευρέθη,
Μεγάλη Παρασκευή, ο Χριστός στο καρφί,
Μεγάλο Σαββάτο, ο Χριστός στην ταφή,
Μεγάλη Λαμπρή αυγό και αρνί».
Η Κυριακή των Βαΐων
Την Κυριακή των Βαΐων ξεκινά η εβδομάδα των Παθών και στην εκκλησία ο παπάς μοιράζει δαφνόφυλλα, σε ανάμνηση της εισόδου του Χριστού στην Ιερουσαλήμ και την υποδοχή του από τους κατοίκους «μετά βαΐων και κλάδων». Σε περιοχές της Θράκης, υπήρχε αυτή τη μέρα ένα έθιμο τα «βαγιοχτυπήματα» όπου νιόπαντρες κοπέλες «χτυπούσαν» η μία την άλλη με κλαδιά δάφνης για να έχουν γονιμότητα.
Γιατί βάφουμε κόκκινα τα αβγά;
Η Μεγάλη Πέμπτη είναι παραδοσιακά η μέρα που βάφουμε τα κόκκινα αυγά και πλάθουμε τα πασχαλινά τσουρέκια. Τα παλιά χρόνια, το πρώτο κόκκινο αβγό που έβαφαν οι νοικοκυρές έμπαινε στο εικονοστάσι του σπιτιού σαν ξόρκι για το κακό. Σε κάποια χωριά, πάλι, σημάδευαν το κεφάλι και την πλάτη των μικρών αρνιών με την κόκκινη μπογιά που είχε χρησιμοποιηθεί για το βάψιμο των αβγών.
Σύμφωνα με μία λαογραφική εκδοχή, τρεις μέρες μετά από την Ανάσταση του Χριστού, μια γυναίκα κουβαλούσε στο σπίτι της ένα καλάθι με αυγά. Στο δρόμο συνάντησε έναν γνωστό της στον οποίο μίλησε για την Ανάσταση το Χριστού. Αυτός δε την πίστεψε. Και τότε η χωριατοπούλα του είπε πως άμα λέει αλήθεια να γίνουν κόκκινα τα αυγά που είχε στο καλάθι της. Όπως και συνέβη, αφού πράγματι ο Χριστός είχε αναστηθεί!
Το, δε, τσούγκρισμα των πασχαλινών αυγών συμβολίζει την Ανάσταση του Χριστού. Όπως το σπάσιμο του κελύφους συμβολίζει τη γέννηση της ζωής, έτσι και το πασχαλινό αυγό συμβολίζει το σπάσιμο του τάφου του Χριστού και την Ανάστασή Του.
Συμβολισμός αλλά και πρακτικό πνεύμα
Το αυγό σε όλες σχεδόν τις αρχαίες κοσμογονίες συμβόλιζε την γέννηση του σύμπαντος και της ζωής. Στα ορφικά μυστήρια, για παράδειγμα, το φίδι που περιβάλει ένα «αβγό» συμβολίζει τον κόσμο που περιβάλλεται από το δημιουργικό πνεύμα. Και μπορεί να έχουμε συσχετίσει το έθιμο αυτό με την Ανάσταση του Κυρίου ωστόσο το αβγό ως σύμβολο ζωής και αναγέννησης έχει τις ρίζες του στην αρχαία Αίγυπτο και την Περσία, όπου φίλοι και συγγενείς αντάλλασσαν αβγά για να γιορτάσουν την εαρινή ισημερία ενώ από την αρχαιότητα, το αυγό συμβολίζει την ανανέωση της ζωής και το κόκκινο χρώμα το αίμα του Χριστού. Εκτός, βέβαια, από το σημειολογικό τους περίβλημα, υπήρχαν και πρακτικοί λόγοι που έχουν συνδέσει τόσο έντονα τα αβγά με το Πάσχα. Η περίοδος της νηστείας της Σαρακοστής συμπίπτει με την εποχή που οι κότες γεννούν με αφθονία. Έτσι οι νοικοκυρές φυλούσαν τα αβγά και τα κρατούσαν για το Πάσχα.
Γιατί ρίχνουμε βεγγαλικά την Ανάσταση;
Πρόκειται για ένα ακόμη έθιμο που έχει ρίζες σε παλαιότερες δοξασίες.
Ο θόρυβος που προκαλούν τα βεγγαλικά και οι κροτίδες διώχνει τα κακά πνεύματα. Έτσι, σε ένα πάντρεμα δοξασιών και παραδόσεων, μία θεωρία είναι πως τα κακά πνεύματα και τα δαιμόνια δεν ακούν την Ανάσταση του Χριστού και δεν καταφέρνουν να την εμποδίσουν.
Πασχαλινά έθιμα σε διάφορες περιοχές της Ελλάδας
Κάθε περιοχή, κάθε νησί και πόλη, έχουν τα δικά τους πατροπαράδοτα έθιμα αυτές τις μέρες. Εδώ ξεχωρίσαμε μερικά, υπάρχουν όμως πολλά ακόμη που θα μπορούσαμε να συμπεριλάβουμε, αφού κάθε τόπος στην Ελλάδα είναι μοναδικός και ιδιαίτερος.
Στην Κέρκυρα
Τα ξεχωριστά έθιμα στην Κέρκυρα ξεκινούν την Κυριακή των Βαΐων με τη λιτανεία του σκηνώματος του Αγίου Σπυρίδωνα, που έσωσε το νησί από μια φοβερή επιδημία πανούκλας το 1629. Και φυσικά, ξεχωρίζει η πρώτη Ανάσταση, το Μεγάλο Σάββατο το πρωί με το σπάσιμο των πήλινων κανατιών, των μπότηδων, ένα έθιμο που κρατά από την ενετική περίοδο του νησιού.
Στο Λεωνίδιο
Εκατοντάδες χάρτινα φωτισμένα αερόστατα λαμπρύνουν τον ουρανό στο Λεωνίδιο την Ανάσταση δημιουργώντας ένα φαντασμαγορικό θέαμα.
Στην Κάρπαθο
Το αρχαίο χωριό της Ολύμπου στο νησί είναι πόλος έλξης αυτές τις μέρες χάρη στα πασχαλινά έθιμα που αναπαριστώνται και που περνούν από γενιά σε γενιά. Το πιο υποβλητικό ίσως είναι ο στολισμός και η αποκαθήλωση του Επιταφίου που θυμίζουν χορό αρχαίας τραγωδίας. Την ώρα της Αποκαθήλωσης οι γυναίκες του χωριού λύνουν τα μαλλιά και αρχίζουν τα μοιρολόγια, μια πραγματικά ξεχωριστή εικόνα.
Στην Αράχωβα
Η περιφορά της Εικόνας του Αγίου Γεωργίου που τη συνοδεύουν άντρες με παραδοσιακές φορεσιές την Κυριακή του Πάσχα και ο αγώνας δρόμου των γερόντων την επομένη είναι δύο από τα έθιμα της περιοχής που τραβούν το ενδιαφέρον ντόπιων και επισκεπτών.
Στη Ναύπακτο
Ο επιτάφιος σε αυτή τη γραφική πόλη μπαίνει μέσα στο νερό του λιμανιού, ένα έθιμο που συναντάμε και στην Ύδρα. Χαρακτηριστικό στη Ναύπακτο είναι το «παιχνίδι» με τις αναμμένες δάδες στην είσοδο του λιμανιού, που σχηματίζουν έναν μεγάλο σταυρό κάτω από τον οποίο περνά η πομπή. Σύμφωνα με την παράδοση, το έθιμο αυτό συνδέεται με την ηρωική προσπάθεια του μπουρλοτιέρη Ανεμογιάννη να πυρπολήσει τη τουρκική ναυαρχίδα μέσα στο παλιό λιμάνι της πόλης.
